زندگینامه ابوعلی سینا | معرفی آثار، اختراعات و علت مرگ
ابوعلی سینا یکی از مشهورترین و تاثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران، افغانستان و البته جهان است. او نابغه‌ای بی‌بدیل در تاریخ علم و فلسفه است که نام خود را به‌عنوان «شیخالرئیس» جاودانه کرد. بوعلی با نبوغ خیره‌کننده‌اش در پزشکی، فلسفه، ریاضیات و نجوم، آثاری ماندگار همچون «قانون در طب» را پدید آورد که قرن‌ها مرجع دانشگاه‌های جهان بود. داستان زندگی ابوعلی سینا پلی است میان دانش، جست‌وجوی حقیقت و شجاعت؛ مسیری که خواندنش سفری شگفت‌انگیز در قلب تاریخ را رقم خواهد زد. همراه ما باشید تا در ادامه با زندگینامه ابوعلی سینا و اینکه ابوعلی سینا که بود بیشتر آشنا شویم.
ابوعلی سینا کیست؟
ابوعلی سینا، پزشک، فیلسوف، اندیشمند و نویسنده بزرگ ایرانی است که شهرتی جهانی دارد و بسیاری از آثار او، به ویژه در زمینه پزشکی، برای قرن‌های متوالی در دانشگاه‌های اروپایی تدریس می‌شدند. این حکیم بزرگ، موثرترین چهره در علم و فلسفه جهان اسلامی به شمار می‌رود و از کودکی استعداد و شایستگی عجیبی در فرا گرفتن علوم مختلف داشت.
حکیم ابوعلی سینا بدون تردید مشهورترین دانشمند مسلمان ایرانی بود که توانست در بیشتر علوم مربوط به دوران خود تحول ایجاد کند و نام خود را در تاریخچه بسیاری از علوم به ثبت برساند. شهرت این دانشمند بزرگ محدود به ایران و علوم خاصی همانند فلسفه و منطق نیست؛ بلکه وی در همه علوم و به ویژه پزشکی، مهارت شگرف و خیره‌کننده‌ای داشت و از همین رو، افتخار ایرانیان محسوب می‌شود.
زندگی نامه ابوعلی سینا
ابوعلی سینا، حکیم، فیلسوف، طبیب و دانشمند بزرگ ایرانی است که در ماه صفر سال ۳۷۰ هجری قمری در شهر بخارا متولد شد. این حکیم بزرگ در جهان غرب به نام «Avicenna» و با لقب «امیر پزشکان» شناخته شده است و علاوه بر شیخالرئیس، القاب دیگری همانند «حجه الحق» و «شرف الملک» هم به او داده‌اند. ابوعلی سینا از کودکی استعداد عجیب و ویژهای در فراگرفتن علوم مختلف داشت و از آنجا که پدرش عبدالله برای تعلیم و تربیت او سخت تلاش می‌کرد و خانه او محل ملاقات دانشمندان مختلف بود، ابن سینا بلخی تا ۱۰ سالگی تمام قرآن و صرف و نحو را آموخت و پس از آن به یادگیری منطق و ریاضیات مشغول شد.
ابوعلی سینا در ۱۴ سالگی از معلم خود نیز پیشی گرفت
پدر ابوعلی سینا اهل بلخ بود و در زمان سلطنت «نوح دوم»، از پادشاهان سامانیان، از بلخ به بخارا آمد و کارمند دارایی روستای خرمثین در بخارا شد. او با دختری به نام ستاره از روستای افشنه که در نزدیکی خرمثین قرار داشت، ازدواج کرد و نام اولین فرزندش را حسین گذاشت که همان ابوعلی سینا است. پنج سال پس از ابوعلی سینا، برادر کوچک‌ترش محمود به دنیا آمد. ابن سینا حافظه و هوشی شگفت‌انگیز و خارق‌العاده داشت؛ تا جایی که در سن ۱۴ سالگی از معلم خود پیشی گرفت؛ به همین خاطر همه مجذوب هوش او می‌شدند.
حکیم ابوعلی سینا علم منطق را از استادش ابوعبدالله ناتلی آموخت و طبیعیات، مابعد‌الطبیعه و علم طب را نزد استادش ابوسهیل مسیحی فرا گرفت. او در جوانی امیر نوح سامانی را از یک بیماری سخت نجات داد؛ به همین خاطر امیر به او اجازه داد تا از کتابخانه باشکوهی استفاده کند که مختص شاهزادگان سامانی بود. ابوعلی سینا هنگامی که به سن ۱۸ سالگی رسید، دیگر احتیاج به فراگیری هیچ علمی نداشت؛ زیرا در همه علوم زمان خود استاد بود و تنها برای درک بهتر آموخته‌های خود تلاش می‌کرد.
ابوعلی سینا زمانی که ۲۲ سال داشت، پدر خود را از دست داد. او پس از مرگ پدرش با دشواری‌های زیادی روبه‌رو شد و زندگی پر فراز و نشیبی را تجربه کرد. ابن سینا بلخی بیشتر عمر خود را در مسافرت‌های طولانی از شهری به شهر دیگر گذراند و حوادث زیادی همانند سرگردانی در کویر و گم شدن در بیابان را تجربه کرد. وی به‌دلیل آشفتگی اوضاع سیاسی در ماوراءالنهر، به ناچار بخارا را به مقصد جرجانیه و سپس گرگان ترک کرد.
ابن سینا در اوایل قرن پنجم به‌سمت وزارت سلطان نیز منصوب شد
یکی از آرزوهای ابوعلی سینا ملاقات با قابوس بن وشمگیر (حامی نام‌دار علم و ادب) در جرجان بود؛ اما از بد روزگار زمانی که به جرجان رسید، او از دنیا رفته بود. این مسئله چندین سال ابن سینا را گوشه‌گیر کرد؛ تا اینکه در سال ۴۰۵ تا ۴۰۶ هجری قمری عازم ری شد. او چند سالی از عمر خود را در یک روستای دور افتاده زندگی کرد و مدتی هم به سمت وزارت سلطان دست یافت و در دربار زندگی کرد؛ اما بعدها متهم به خیانت در وزارت شد و حبس در زندان حکومت را هم گذراند؛ سپس مخفیانه از زندان فرار کرد و به اصفهان رفت.
حکیم ابوعلی سینا در طی مدت زندگانی خود دچار سختی‌های بسیاری شد و امرار معاش او به‌واسطه مهارت در علوم مختلف به‌ویژه طبابت تامین می‌شد. او در طول زندگی خود کتاب‌های متعددی نوشت و حتی به ساخت رصدخانه نیز پرداخت.
آثار ابوعلی سینا
حکیم ابن سینا ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته است که تعداد زیادی از آن‌ها به مباحث پزشکی، حکمت و فلسفه مربوط می‌شوند. از آنجا که در آن دوران عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایرانی اکثر کتاب‌های خود را به زبان عربی می‌نوشتند؛ اما بعدها برخی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد.
جالب است بدانید که او تنها حکیمی است که تمام آثارش باقی مانده و بسیاری از آن‌ها به چاپ رسیده است. ابن سینا نویسنده کتاب «الشفا» (یک دانشنامه علمی و فلسفی جامع) بود و کتاب «القانون فی الطب»، یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی، نیز از آثار این دانشمند بزرگ به شمار می‌رود. به‌طور کلی، از جمله مهم‌ترین آثار ابن سینا می‌توان به الشفا، قانون فی الطب، الاشارات و التنبیهات فی المنطق والحکمه و بسیاری رساله‌های دیگر به زبان‌های فارسی و عربی اشاره کرد.
ابوعلی سینای بلخی در ادبیات فارسی تبحر خاصی داشت و بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است؛ از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به «دانشنامه علائی» و «رساله نبض» اشاره کرد. البته کتاب‌های فارسی دیگری همانند کنوزالمعزمین، ظفرنامه، حکمه الموت، رساله نفس، رساله معراجیه، المبدا المعاد، اثبات النبوه، علل تسلسل موجودات، رساله جودیه، معیارالعقول، رساله عشق، حل شکلات معینه، رساله اکسیر، رساله در منطق، رساله در اقسام نفوس، فی تشریح الاعضا، رساله در معرفت سموم و علم پیشین و برین هم از وی وجود دارد.
در توصیف تبهر ابن سینا در پزشکی، می‌توان به مشاهدات بالینی او درباره بیماری‌های گوناگون اشاره کرد که از جمله مهم‌ترین آن‌ها می‌توان ناراحتی‌های پوستی، بیماری‌های ریوی، اختلال‌های اعصاب و انواع دیوانگی‌ها را نام برد.
نظرات ابن سینا در باب ستاره‌شناسی و نجوم جایگاه ویژهای در این علم دارد
ابن سینا در علم ریاضی و نجوم هم جایگاهی بسیار ویژه و خاص داشت. بخشی از کتاب الشفا درباره ساختن آلات رصدی و بخشی هم درباره ریاضیات است که شامل چهار بخش هندسه، علم حساب، موسیقی و هیئت می‌شود. ابن‌سینا در بخش ریاضیات، اصول اقلیدس را در کتاب الشفا بررسی و تحلیل کرده است. از ابتکارات ارزشمند این دانشمند بزرگ در علم نجوم می‌توان به ساخت آلات اندازه‌گیری رصدی اشاره کرد که بسیار قابل‌توجه است.
برخی از آثار مهم ابن سینا در زمینه ریاضیات شامل کتاب الشفا (جزء سوم شامل: الارثماطیقی، علم‌الموسیقی، علم‌الهیئه)، الزاویه یا تحقیق مبادی‌الهندسه، رویه الکواکب باللیل لا‌بالنهار، رساله فی الموسیقی، الفلک والمنازل یا المختصر فی علم الهیئه، فی سبب قیام الارض فی وسط السما، ابطال احکام النجوم و فی ابعاد الظاهره للاجرام السماویه است.
بعضی از آثار مربوط به منطق و حکمت این دانشمند بزرگ هم شامل الاشارات و التنبیهات، الانصاف، رساله المحدود، الحمکه العروضیه، الحکمه المشرقیه، الشفا، التعلیقات، المباحثات، عیون الحکمه، النجاه و سایر موارد می‌شود. این حکیم بزرگ پژوهش‌هایی هم در زمینه علوم طبیعی انجام داد و چگونگی پدید آمدن کوه‌ها را به درستی بیان کرده است.
مرگ ابوعلی سینا
ابوعلی سینا در دوره‌ای از زندگی خود به شهر اصفهان که سال‌ها آرزوی دیدن آن را داشت، سفر کرد و مورد توجه علاءالدوله قرار گرفت. وی به‌مدت ۱۵ سال با آرامش خاطر در این شهر زیبا زندگی کرد؛ اما این آرامش دائمی نبود و اصفهان مورد حمله مسعود غزنوی، فرزند سلطان محمود غزنوی، قرار گرفت. متاسفانه طی این حمله برخی از آثار مهم این دانشمند بزرگ از بین رفتند و این اتفاق ضربه بسیار بزرگی به ابوعلی سینا وارد کرد و از آنجا که بیماری قولنج هم او را مورد آزار قرار می‌داد، تصمیم گرفت به همدان برگردد و باقی عمر خود را در این شهر سپری کند.
دوستان شیخالرئیس همواره او را به آرامش و کار کمتر دعوت می‌کردند؛ اما او معتقد بود که زندگی کوتاه و وسیع بهتر از زندگی طولانی و محدود است. این حکیم بزرگ در روزهای پایانی عمر خود تمام مال و اموالش را بخشید و غلامان خود را آزاد کرد؛ سپس سه روز آخر عمر خود را در خانه ماند و مشغول خواندن قرآن شد.
ابوعلی سینا سرانجام در دوم تیر ماه سال ۴۱۶ هجری شمسی و در ماه رمضان قمری، در سن ۵۷ سالگی از دنیا رفت و در همدان به خاک سپرده شد.
آرامگاه ابوعلی سینا کجاست؟
- آدرس آرامگاه ابوعلی سینا: همدان، میدان بوعلی سینا (مشاهده روی نقشه)
مقبره ابوعلی سینا که در سطح جهان شهرت دارد، در شهر همدان قرار گرفته است. آرامگاه او یکی از مهم‌ترین جاهای دیدنی همدان است و هر ساله مسافران زیادی به قصد بازدید از این مکان تاریخی وارد همدان می‌شوند. آرامگاه این حکیم بزرگ در یکی از میدان‌های اصلی شهر همدان است که در امتداد ضلع شمالی و جنوبی این میدان دو خیابان بوعلی سینای شمالی و جنوبی و در امتداد ضلع‌های شرقی و غربی به‌ترتیب بلوار آیت‌الله مدنی و بلوار خواجه رشید قرار دارند.
جالب است بدانید که اولین آرامگاه این حکیم بزرگ در زمان قاجار و به دستور دختری به نام نگار ساخته شد که نوه فتحعلی شاه قاجار بود. مقدمات ساخت بنای کنونی این دانشمند در سال ۱۳۲۲ خورشیدی فراهم شد و طراحی آن توسط مهندس پرآوازه ایرانی، هوشنگ سیحون، انجام گرفت. لازم به ذکر است که قبر عارف قزوینی، شاعر مشهور ایران‌زمین هم در مجاورت بنای این آرامگاه قرار گرفته است.
طراحی آرامگاه ابوعلی سینا توسط مهندس هوشنگ سیحون انجام شد
بنای آرامگاه این دانشمند بزرگ به دو سبک ایران باستان و ایران بعد از اسلام ساخته شده و معماری آن از برج گنبد قابوس منشا گرفته است. یکی از تفاوت‌های آرامگاه ابوعلی سینا با گنبد قابوس در تعداد ستون‌ها است؛ آرامگاه ابوعلی سینا روی ۱۲ ستون بنا شده، در حالی که گنبد قبوس دارای ۱۰ ستون است. البته تعداد ستون‌های آرامگاه ابن سینا بی‌دلیل نبوده و بیانگر ۱۲ دانشی است که این دانشمند در زمان خود به آن‌ها مسلط بود. دومین تفاوت این دو بنا در فاصله میان ستون‌ها بوده که در آرامگاه ابوعلی سینا این حد فاصل باز است؛ اما در گنبد قابوس کاملا بسته و پوشیده دیده می‌شود. تفاوت سوم این دو بنا هم از نظر ابعاد بوده و می‌توان گفت که آرامگاه ابن سینا تقریبا نصف ابعاد گنبد قابوس است.
مساحت زمینی که آرامگاه ابوعلی سینا در آن بنا نهاده شده، حدود ۳,۰۹۰ متر مربع و زیربنای اصلی آن حدود ۱,۷۹۲ متر مربع است. بد نیست بدانید که جنس ستون‌های آرامگاه این حکیم بزرگ از سنگ گرانیتی است که جلوه آن را بسیار تماشایی و منحصربه‌فرد می‌کند.
بخش های مختلف آرامگاه ابوعلی سینا
مقبره‌ها
مقبره ابوعلی سینا در سمت راست ورودی آرامگاه قرار دارد؛ اما مقبره برخی دیگر از افراد مشهور همانند ابوسعید دخدوک، دوست ابن سینا، و ابوالقاسم عارف قزوینی، شاعر، نیز در مجاورت آرامگاه این دانشمند بزرگ قرار گرفته است.
کتابخانه ابوعلی سینا
یکی از بخش‌های جذاب و مهمی که در این مجموعه قرار دارد، کتابخانه ابوعلی سینا است. این کتابخانه در ابتدا تنها ۶۴۹ جلد کتاب را شامل می‌شد؛ اما بعدها به‌دلیل آن‌که ابوعلی سینا شهرت جهانی داشت، بسیاری از محافل علمی جهان در تجهیز هرچه بیشتر آن مشارکت کردند. هم‌اکنون کتابخانه ابوعلی سینا دارای بیش از ۸,۰۰۰ کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی است که البته غرفه‌هایی از آن هم به آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی اختصاص داده شده‌اند.
موزه ابوعلی سینا
موزه ابن سینا در سال ۱۳۳۹ شمسی در تالار جنوبی آرامگاه ساخته شد و در آن سکه‌ها، سفال‌ها، برنزی‌جات و سایر اشیای کشف شده نگهداری می‌شوند که برخی مربوط به هزاران سال قبل از میلاد و برخی دیگر مربوط به دوران اسلامی هستند.
تندیس ابوعلی سینا
مجسمه ابن سینا روی پایه‌ای در ضلع شرقی میدان قرار گرفته است و ابیاتی با خط نستعلیق روی آن نوشته شده‌اند.
محوطه آرامگاه
محوطه آرامگاه حکیم ابوعلی سینا از بوستانی نیم‌دایره‌ای شکل با فضای سبز تشکیل شده است. باغچه‌ها و چشمه‌های زیبایی در محوطه آرامگاه قرار گرفته‌اند تا طراوت باغ‌های ایرانی را به زیبایی هرچه تمام‌تر به تصویر بکشند.
ساعت و هزینه بازدید از آرامگاه ابوعلی سینا
- ساعت بازدید: ۶ ماه نخست سال از ۸:۳۰ تا ۲۰ | ۶ ماه دوم سال از ۸:۳۰ تا ۱۷
- قیمت بلیط (سال ۱۴۰۴): ۲۵,۰۰۰ تومان برای گردشگران داخلی
جاذبه‌های دیدنی اطراف آرامگاه ابوعلی سینا
موزه هگمتانه
- آدرس: انتهای بلوار علویان، میدان اکباتان، پایگاه ملی میراث فرهنگی و گردشگری هگمتانه
- فاصله از آرامگاه ابوعلی سینا: سه کیلومتر (۱۰ دقیقه با خودرو)
موزه هگمتانه از معروف‌ترین دیدنی های همدان است که در مجموعه تاریخی تپه هگمتانه واقع شده است. این موزه بین سال‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ شمسی به‌عنوان یک مدرسه ۶ کلاسه ساخته شد و در دهه ۱۳۵۰ شمسی برای پیشبرد برنامه‌های پژوهشی و باستان‌شناسی در اختیار باستان‌شناسی همدان قرار گرفت. با کشف آثار تاریخی از محدوده شهر تاریخی هگمتانه، این مکان به‌عنوان مخزن نگهداری آثار مورد استفاده قرار گرفت.
موزه هگمتانه زیربنایی حدود ۶۰۰ متر مربع دارد و علاوه بر بخش نمایشگاهی، بخش‌های دیگری از جمله کارگاه مرمت آثار، کارگاه طراحی فنی از اشیاء و کارگاه عکاسی را نیز در خود جای داده است. اشیای تاریخی این موزه که بالغ‌بر ۲۰۰ شیء ارزشمند هستند را می‌توان در دو بخش تاریخی و اسلامی تقسیم‌بندی کرد.
موزه مفاخر
- آدرس: خیابان دکتر شریعتی
- فاصله از آرامگاه ابوعلی سینا: دو کیلومتر (۱۰ دقیقه با خودرو)
موزه مفاخر و مشاهیر همدان یکی دیگر از جاهای دیدنی همدان در حوالی آرامگاه ابوعلی سینا است که از سال ۱۳۸۸ شمسی در خیابان دکتر شریعتی و در خانه بیژن آغاز به کار کرد. این موزه توسط سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری استان همدان افتتاح شده است و حدود ۲۲۰ متر مربع زیربنا دارد.
موزه مفاخر و مشاهیر همدان به معرفی سرگذشت مشاهیر این شهر و استان می‌پردازد و مجسمه‌های تعدادی از افراد مشهور همدان را در خود جای داده است. از جمله این افراد می‌توان به حیقوق نبی، ابوعلی سینا، عین‌القضات همدانی، سید جمال‌الدین اسدآبادی، کریم‌خان زند، میر رضی‌الدین آرتیمانی، خواجه رشیدالدین همدانی و… اشاره کرد.
آرامگاه بابا طاهر
- آدرس: انتهای بلوار فلسطین، میدان باباطاهر
- فاصله از آرامگاه ابوعلی سینا: سه کیلومتر (۱۰ دقیقه با خودرو)
باباطاهر، عارف و شاعر مشهور دوبیتی سرای قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. طی سال‌های ۱۳۴۶ تا ۱۳۴۹ شمسی آرامگاهی زیبا برای این عارف بزرگ در شهر همدان ساخته شد که مهندس هوشنگ سیحون و مهندس فروغی مسئولیت طراحی آن را بر عهده داشتند. سازه آرامگاه باباطاهر از حیث زیبایی و جزئیات معماری بسیار جالب‌توجه است. برج آرامگاه قاعده‌ای هشت‌ضلعی و ارتفاعی حدود ۲۰ متر دارد. گنبد بنا فیروزه‌ای رنگ است و با کاشی‌های زیبا و کتیبه‌های سنگی تزئین شده است.
روز پزشک و نام‌گذاری های مختلف به نام ابن سینا
روز اول شهریور در تقویم ایران مصادف با سالروز تولد حکیم بزرگ ابوعلی سینا و به نام روز پزشک نام‌گذاری شده است. نام این دانشمند بزرگ روی اماکن مختلفی نهاده شده است؛ به‌عنوان مثال، در شهر تهران، شیراز، اصفهان، مشهد و همچنین استانبول، هراره و بویینی فرانسه، بیمارستان‌هایی به نام ابوعلی سینا وجود دارد.
روز اول شهریور در تقویم ایران مصادف با سالروز تولد حکیم بزرگ ابوعلی سینا و به نام روز پزشک نام‌گذاری شده است
از دیگر اماکنی که نام این فیلسوف بزرگ بر آن‌ها نهاده شده است، می‌توان به یک مرکز جراحی در نیویورک، یک کالج طب چینی در ساسکس شرقی انگلستان، یک کالج پزشکی در پاکستان، یک کالج بین‌المللی در مجارستان، ژورنال بین‌المللی بیوتکنولوژی در تهران، یک پژوهشگاه در تهران و چندین مدرسه و مرکز آموزشی در ایران اشاره کرد. جالب‌توجه است که در سمت پنهان ماه دهانه‌ای به نام ابن سینا وجود دارد که به افتخار وی نام‌گذاری شده است.
با خواندن زندگینامه ابوعلی سینا، با نابغه‌ای آشنا می‌شوید که قرن‌ها پیش تصورات از علم، خصوصا علم پزشکی، را دگرگون کرد. اگر شما نیز اطلاعات جذابی درباره حکیم ابوعلی سینا دارید، لطفا آن‌ها را در بخش نظرات با با سایر کاربران کجارو در میان بگذارید.
سوالات متداول
ابوعلی سینا که بود؟
ابوعلی سینا ملقب به «شیخالرئیس» پزشک، فیلسوف، اندیشمند و نویسنده بزرگ و از مشهورترین و تاثیرگذارترین فیلسوفان و دانشمندان ایران، افغانستان و البته جهان است.
ابوعلی سینا اهل کجا بود؟
پدر ابوعلی سینا که اهل بلخ بود، در زمان سلطنت سامانیان از بلخ به بخارا آمد و ابوعلی سینا در ماه صفر سال ۳۷۰ هجری قمری در شهر بخارا متولد شد.